فرآیندهای ضدعفونی‌سازی و استریل‌سازی، از مهم‌ترین راهکارهای ضروری برای جلوگیری از انتقال میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا به بیماران و کارکنان کلینیک‌های دندانپزشکی به شمار می‌رود. شما از کجا مطمئن هستید که رویه‌های ضدعفونی و استریل‌سازی به درستی در کلینیک دندانپزشکی‌تان به اجرا می‌رسند؟ مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، انواع مختلف روش‌های ضدعفونی‌ و استریل‌سازی را به دندانپزشک‌ها توصیه کرده‌است. در مقاله حاضر ضمن استناد به قوانین و دستورالعمل‌های رسمی، روش صحیح ضدعفونی‌سازی محیط در کلینیک‌های دندانپزشکی را بیان می‌کنیم.

ابتدا برای آشنایی بیشتر، برخی از اصطلاحات را بازتعریف می‌کنیم.

پاکسازی‌ چیست؟

نخستین مرحله پیش از فرآیندهای ضدعفونی‌سازی، پاکسازی است. پاکسازی به معنای حذف آلاینده‌های قابل‌رؤیت، خون، پروتئین‌ها، میکروارگانیسم‌ها و دیگر پسماندها از روی سطوح، داخل درزها، بین دندانه‌ها، روی اتصالات و درون جدارهای تجهیزات دندانپزشکی یا ابزارها، دستگاه‌ها و لوازم مورد استفاده دندانپزشکان می‌باشد. فرآیند پاکسازی، لوازم و تجهیزات را برای استفاده و یا برای ضدعفونی/استریل‌شدن آماده می‌کند. برای زدایش پسماندها یا آلاینده‌ها از تجهیزات و ابزارهای دندانپزشکی، معمولاً از ماده‌های شوینده و آب یا ماده‌های شیمیایی حاوی آنزیم و آب استفاده می‌شود. به‌علاوه، فرآیند پاکسازی می‌تواند به صورت اتوماتیک یا دستی اجرا گردد.

ضدعفونی‌سازی چیست؟

فرآیندی است که طی آن، اکثر یا تمام ارگانیسم‌های بیماری‌زا، به غیر از اسپورهای باکتریایی، از روی سطوح حذف می‌شوند. این فرآیند معمولاً باید با استفاده از ماده‌های شیمیایی مایع انجام شود.

ضدعفونی‌کننده، یک ماده شیمیایی یا فیزیکی است که عوامل بیماری‌زا را از روی سطوح یا تجهیزات حذف، غیرفعال یا نابود می‌کند؛ به‌گونه‌ای که احتمال انتقال ذرات بیماری‌زا از آن سطوح و ابزارها به انسان، به صفر می‌رسد و کاربران به راحتی و با اطمینان خاطر، می‌توانند با آن سطوح و ابزارها در تماس باشند.

درباره ماده‌های ضدعفونی‌کننده باید به یک نکته مهم اشاره کنیم: شاید تصور کنید که استفاده از ماده‌های ضدعفونی‌کننده به جای پاک‌کننده و استفاده از ماده‌های پاک‌کننده به جای ماده‌های ضدعفونی‌کننده امکان‌پذیر است. اما چنین تفکری اشتباه است. برای پاک‌سازی محیط و سطوح نمی‌توان از ماده‌های ضدعفونی‌کننده استفاده کرد؛ مگر آنکه روی بسته‌بندی ماده ضدعفونی‌کننده، عبارت “پاک‌کننده” نیز نوشته شده باشد.

استریل‌سازی چیست؟

فرآیندی است که طی آن، تمام انواع ارگانیسم‌های میکروبیایی کُشته می‌شوند.

در کلینیک‌ها و مراکز پزشکی، بسیاری از ماده‌های ضدعفونی‌کننده و استریل‌کننده مایع، به تنهایی یا در ترکیب با مواد دیگر به کار می‌روند (برای مثال از الکل، ترکیبات کلرین، فرمالدهید، گلوتارالدهید، اورتو‌فتال‌آلدهید، هیدروژن پراکسید، یدوفور، پراستیک‌اسید، فنولیک‌ها یا ترکیبات آمونیوم چهارگانه در ترکیب با ماده‌های ضدعفونی‌کننده و استریل‌کننده می‌توان استفاده کرد). ماده‌های ضدعفونی‌کننده و استریل‌کننده، فرمول‌های شیمیایی خاص و منحصربه‌فردی دارند و آن‌ها را نمی‌توان به جای دیگری به کار برد. سوءاستفاده یا استفاده غلط از این ترکیبات می‌تواند آسیب‌های جسمی و همچنین، خسارات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. کاربران باید توضیحات روی بسته‌بندی این محصولات را به دقت بخوانند و آن‌ها را به‌طور صحیح استفاده کنند.

ضدعفونی‌سازی سطوح محیط

به معنای ضدعفونی‌کردن سطوح محیط در کلینیک‌ها و مطب‌های دندانپزشکی است. تمام سطوح محیط و تجهیزات مورد استفاده در کلینیک‌ها و مطب‌های دندانپزشکی باید پس از خروج یک بیمار و پیش از ورود بیمار بعد ضدعفونی شوند.

تمام سطوح محیط و تجهیزات در کلینیک‌های دندانپزشکی باید پیش از ضدعفونی‌سازی، از هر نوع آلاینده و پسماند رؤیت‌پذیر پاک شوند. اگر آلاینده یا پسماندها به‌صورت محسوس روی سطوح باقی بمانند، ماده ضدعفونی‌کننده نمی‌تواند به قسمت زیرین آن‌ها نفوذ کند. پس از آنکه سطوح و تجهیزات را با محلول پاک‌کننده شستشو کردید، آن‌ها را به یک ماده ضدعفونی‌کننده شیمیایی آغشته کنید و برای مدت زمان معین، به حال خود باقی بگذارید. پس از آن، ماده ضدعفونی‌کننده را با آب آبکشی کرده یا با دستمال پاک نمایید. دندانپزشکان و دیگر متخصصان آن حوزه باید محیط و تجهیزات مورد استفاده را با استناد به اطلاعات مندرج روی برچسب محصولات، تمیز کنند.

دیوارها و سطوح کف مطب‌های دندانپزشکی را باید با استفاده از ماده‌های شوینده یا محصولات شیمیایی حاوی پاک‌کننده و ضدعفونی‌کننده شستشو داد. هر زمان که ترشحات مایع یا آلاینده‌های جامد به محیط وارد شوند، آن محیط را باید با ترکیبات فوق‌الذکر ضدعفونی کرد. به بیان دقیق‌تر، دیوارها و سطوح کف مطب‌های دندانپزشکی را تنها زمانی باید ضدعفونی کرد که مشخصاً به خون یا دیگر ماده‌های بیماری‌زا آلوده شده باشند.

ضدعفونی‌سازی سطوح کلینیکی

روی پیشخوان بخش پذیرش و یونیت‌های دندانپزشکی را باید با ضدعفونی‌کننده‌های مورد تأیید سازمان حفاظت از محیط زیست ضدعفونی کرد (ضدعفونی‌کننده‌های سطح پایین یا متوسط، برای این منظور مناسب هستند). در پایان هر روز کاری، این سطوح باید پاکسازی و در صورت نیاز ضدعفونی شوند.

الزامات ضدعفونی‌کننده‌های مورد استفاده در کلینیک‌های دندانپزشکی

• برای ضدعفونی‌سازی محیط بیمارستانی و پزشکی مؤثر باشند.

ضدعفونی‌کننده‌هایی که برای سطوح محیط و تجهیزات در کلینیک‌های دندانپزشکی استفاده می‌شوند، باید روی بسته‌بندی‌های خود، یک برچسب اطلاعات حاوی توضیحاتی درباره کارایی‌شان در محیط‌های بیمارستانی باشند. این اطلاعات، توسط سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا تعریف می‌شوند. ضدعفونی‌کننده‌های مورد تأیید این سازمان باید سالمونلا کلراسوییس، استافیلوکوکوس اورئوس و سودوموناس ایروژینوزا را از بین ببرند.

• دارای اثر مخرب بر ویروس‌های اچ‌آی‌وی/اچ‌بی‌وی یا توبرکلوسیس باشند.

محصولات مورد استفاده برای ضدعفونی‌سازی محیط در کلینیک‌های دندانپزشکی، باید دارای یک برچسب حاوی اطلاعات پیرامون اثر آن‌ها بر ویروس‌های نقص ایمنی انسانی (اچ آی وی) و هپاتیت بی (اچ بی وی) یا مایکوباکتریوم بوویس و توبرکلوسیس باشند.

ضدعفونی‌کننده‌های قوی‌تر، ضرورتاً عملکرد بهتری ندارند و حتی می‌توانند به تجهیزات و ابزارها، محیط و سلامت کارکنان بخش نظافت آسیب برسانند. شما باید ضدعفونی‌کننده‌هایی را انتخاب کنید که حداقل اثر مخرّب و عوارض جانبی را بر ابزارها، محیط و سلامت شما داشته باشند و در عین حال، عامل‌ها و ارگانیسم‌های بیماری‌زا را از بین ببرند.