در قسمت اول، از یونیت دندانپزشکی به عنوان ابزاری اساسی در انجام کارهای مرتبط با دندان یاد شد که تامین راحتی بیمار و دندانپزشک در حین انجام کار، از مهمترین اهداف آن است. همچنین، به معرفی برخی اجزای یونیت دندانپزشکی پرداختیم و گفتیم که یک یونیت یا صندلی دندانپزشکی استاندارد، از اجزای متعددی تشکیل شده است که به کمک دادنپزشک آمده و باعث می‌شود بتواند بصورت حرفه‌ای به مداوای بیمار (معاینه بیمار، کشیدن دندان، و انجام عمل جراحی) بپردازد.

اجزای یونیت دندانپزشکی

۱- پایه و بازو

تمامی قطعات مربوط به یونیت از جمله چراغ آن، روی یک بازوی افقی قرار می‌گیرد. طراحی این بازو به گونه‌ای است که اجزای مجموعه با حفظ تعادل، کمترین وزن و بدون لرزش روی آن مستقر شوند.

۲- چراغ

چراغ، نور مورد نیاز دندانپزشک را در حین کار فراهم می‌کند. نور این گونه چراغ‌ها می‌بایست همانند نور آفتاب و بدون ایجاد سایه باشد و تنها محیط دهان بیمار را روشن کند (نباید به چشم بیمار بتابد) که حدودا یک مستطیل ۱۵*۱۰ سانتی متر را شامل می‌شود. به علاوه این نور باید متمرکز، سفید و سرد باشد؛ زیرا نورهای زرد و ناکافی، چشم دندانپزشک را خسته می‌کنند. شدت نور چراغ به جنس و نوع شیشه منعکس کننده‌ای (Reflector) که پشت چراغ قرار گرفته است بستگی دارد و عموما نیز قابل تنظیم است. این چراغ‌ها باید در مقابل پاشیده شدن آب تا حد بالایی مقاوم باشند.

چراغ یونیت‌ها غالبا دارای ولتاژ DC، کلیدهای روشن و خاموش و تغییر شدت نور هستند. به علاوه روی میز پزشک و دستیار نیز دکمه‌هایی وجود دارد که از طریق آنها پزشک می‌تواند کنترل چراغ را به دست گیرد. چراغ‌ها انواع مختلف و قیمت‌های متفاوتی دارند و طبیعتا با بالا رفتن تکنولوژی و افزایش کیفیت نور ساطع شده، قیمت نیز افزایش می‌یابد. لامپ مورد استفاده در اکثر یونیت‌های دندانپزشکی لامپ کوارتز-هالوژن است که بهترین نور ممکن را به فضای دهان بیمار می‌تاباند. اما نکته حائز اهمیت هنگام تعویض این لامپ‌ها خودداری از تماس دست با حباب لامپ است، چرا که این امر می‌تواند منجر به کوتاهی عمر آن شود.

۳- تابلت‌ یا میز (کنسول)‌ دندانپزشک (Doctor Console)

به میزی که در کنار صندلی دندانپزشک قرار می‌گیرد، میز کنسول یا تابلت گفته می‌شود. تابلت قسمت اصلی هر یونیت است؛ زیرا تمامی ابزار و تجهیزات مورد استفاده دندانپزشک (ابزار و تجهیزات مربوط به برشکاری، تراشکاری و…) روی آن قرار دارد و می‌تواند در سمت چپ یا راست دندانپزشک قرار گیرد.

بر روی این میز دکمه‌های متعددی جهت کنترل بخش‌های مختلف یونیت دندانپزشکی و صندلی بیمار تعبیه شده است که برای مواردی از قبیل کنترل و روشن یا خاموش کردن چراغ یونیت، پایین و بالا بردن صندلی (Chair Up/Down)، عقب و جلو بردن پشتی صندلی (Backrest Movement)، کنترل جریان آب گرم یا سرد از کراشوار (Cold/Hot water)، کنترل سرعت چرخش آنگل و توربین‌های دندانپزشکی (Instrument Speed Control) و نیز بردن صندلی به وضعیت صفر (Zero Position) مورد استفاده قرار می‌گیرند. به علاوه، در یونیت‌های هوشمند، دکمه‌هایی جهت برنامه‌ریزی حافظه‌های یونیت قرار دارد. در برخی از مدل‌های پیشرفته‌تر یک نگاتوسکوپ کوچک روی میز دندانپزشک تعبیه شده است که می‌توان فیلم‌های رادیوگرافی دندان را روی آن مشاهده نمود.

تمام ابزار و تجهیزات قرار گرفته بر روی یک تابلت خاصیت Interdependence (تک فعالیتی) دارند؛ بدین معنی که هیچ‌گاه دو ابزار مجزا همزمان با هم فعال نمی‌شوند و اگر دو ابزار با هم برداشته شوند، ابزاری که زودتر از نگهدارنده‌اش (Holder) خارج شده باشد عمل خواهد کرد – عملکرد سیستم بدین شکل است که شیر مربوط به ابزار و تجهیزات اول و مسیر انتقال هوا به آن باز شده و شیر مربوط به ابزار دوم مسیر هوای ورودی آن را مسدود خواهد کرد.

۴- میز دستیار (Assistant Table)

بر روی میز دستیار دکمه‌های کنسول (تابلت) نیز قرار دارند. در یونیت‌های کارتی، تابلت به صورت میزی جداگانه و پرتابل مجاور یونیت قرار می‌گیرد. محل قرارگیری نگهدارنده ابزار و تجهیزات، لایت کیور، پوآر، بزاق کش، ساکشن‌ و کویترون‌، روی میز است. چیدمان ابزار (آنگل، توربین، هندپیس) بر روی این نگهدارنده‌ها به شکلی است که با برداشتن و مجددا قرار دادن ابزار روی میز، میکروسوئیچ موجود در آن فعال شده و منجر به قطع یا وصل شدن عملکرد آن می‌گردد. به علاوه، پیچ‌هایی در زیر این‌ میزها قرار داده شده است که از طریق آنها می‌توان فشار هوا و آب‌ را کنترل کرد.

لوله‌های مربوط به ابزار و تجهیزات، به دو شکل ثابت و تلفنی موجود هستند که در داخل تابلت قرار گرفته و مسئول انتقال آب و هوا به مهره‌های توربین و نیز مکش خون، آب و بزاق بیمار هستند. مطابق با استاندارد اروپایی، عموما برای انتقال هوا از لوله‌های آبی‌ رنگ، برای انتقال آب از لوله‌های سبز و برای مخلوط آب و هوا یا اسپری، از لوله سفید رنگ استفاده می‌شود.

۵- کاسه کراشوار و دوش آب لیوان (لیوان پر کن)

قسمتی از یونیت دندانپزشکی است که بیمار می‌تواند دهان خود را در آن بشوید. کراشوار شامل یک کاسه چینی (سینک) است که قابل جدا شدن نیز هست و می‌بایست گودی مناسبی داشته باشد. ضمنا، فاصله آن باید طوری تنظیم شود که بدون اینکه کوچکترین خون آبه‌ای فضای اطراف آن را آلوده کند بیمار به راحتی بتواند محتویات دهان خود را درون کاسه تخلیه کند. به علاوه، آب باید کاملا درون کراشوار بصورت چرخشی حرکت کند و به شکلی صحیح تخلیه شود؛ به‌طوری که مانع از ورود خرده‌های دندان یا آمالگام درون فاضلاب شود. جنس کراشوار باید طوری باشد که مواد ضد عفونی کننده یا مواد دندانپزشکی رنگ آن را تغییر ندهد، بدین منظور معمولا از جنس چینی، پلاستیکی یا سنگی انتخاب می‌شود.

دوش آب لیوان وسیله‌ای است که به کاسه کراشوار متصل است و لیوان آب مورد استفاده جهت شستشوی دهان بیمار را پر می‌کند. آب‌ کراشوار می‌تواند مستقیما‌ از آب‌ آشامیدنی شهری تامین و یا از طریق منبع‌ ذخیره آب‌ کراشوار (Water Reservoir)  تغذیه شود. کنترل این قسمت بر روی تابلت، سایت نرس و بدنه کراشوار قرار دارد. در یونیت های جدید امکان استفاده از آب گرم نیز فراهم شده است. در دستگاه‌های هوشمند و دارای حافظه می‌توان با تنظیم برنامه، مقدار آب خروجی از دوش لیوان و نیز مدت زمان جاری شدن آب (Flow Time) را تعیین و کنترل نمود. به‌علاوه می‌توان دستگاه را به شکلی برنامه‌ریزی کرد که پس از قرارگیری یونیت در وضعیت صفر (Zero Position) به صورت خودکار آب از دوش لیوان جاری شده و لیوان شستشو را پر نماید.

۶- سیستم ساکشن

سیستم ساکشن برای کشیدن آب، خون و بزاق دهان بیمار در حین درمان به کار می‌رود. وجود یک سیستم مکش کارآمد در یونیت دندانپزشکی بسیار ضروری است، زیرا از اتلاف زمان جلوگیری کرده و باعث می‌شود دندانپزشک دید کافی از محیط دهان بیمار داشته باشد. عملیات مکش در بیشتر ساکشن‌های موجود در یونیت‌ها توسط سیستم سه راهی آب و خلاء انجام می‌شود؛ بدین ترتیب که منحرف کردن آب از مسیرش و ورود به فاضلاب، باعث ایجاد خلاء در مسیر شده و منجر به انجام عمل مکش می‌شود.

ساکشن ها در یونیت به سه صورت عمل می‌کنند:

• ساکشن مرکزی: عملکرد این دستگاه مانند جاروبرقی بوده و دارای قدرت مکشی بین ۱۰ تا ۱۵ برابر ساکشن‌های معمولی است. سرعت عبور جریان هوا در این ساکشن ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلومتر در ساعت و قدرت مکش آن حدود ۵۰ لیتر آب در دقیقه است. مواد مایع و جامد نیز از فاصله ۱۰ تا ۱۵ میلی‌متری دهانه سرساکشن مکیده می‌شوند در صورتیکه در ساکشن پرتابل این فاصله بین ۳ تا ۵ میلی‌متر است.
• بزاق کش(Saliva Ejector) : دستگاهی است که بزاق، خون و سایر ترشحات داخل دهان بیمار را بیرون می‌کشد. این دستگاه با آب یا هوا کار می‌کند و نسبت به ساکشن جراحی قدرت مکندگی ضعیف‌تری دارد؛ بنابراین برای مکش خون، بزاق غلیظ و مایعات چرکی مناسب نیست. شیوه کار سیستم به این شکل است که آب از قطعه ای به نام جت – پمپ عبور کرده و خلا ایجاد شده عمل ساکشن را انجام می‌دهد. با افزایش فشار آب یا هوا، ساکشن نیز بهتر کار می‌کند.
•    جداکننده آمالگام :(Amalgam Separator) وسیله‌ای است که با جدا نمودن کلیه آمالگام‌ها مانع از ریخته شدن آنها به فاضلاب می‌گردد. سیستم این جدا کننده طوری طراحی شده است که تمامی آمالگام‌ها در انتهای ظرف باقی مانده و ته‌نشین می‌شوند. بیشتر یونیت‌ها فاقد جدا کننده آمالگام هستند و متاسفانه آمالگام وارد فاضلاب می‌شود، که این امر علاوه بر ایجاد مضراتی برای محیط زیست، مسیر فاضلاب را نیز مسدود می‌نماید.

۷- کنترل بلوک

مهمترین قسمت تابلت یونیت، واحد کنترل بلوک است . این واحد عمل تقسیم، وصل یا قطع کردن و انتقال آب و هوا به ابزار و تجهیزات دندانپزشکی را به عهده دارد. سیستم کنترل بلوک کاملا پنوماتیکی است و علاوه بر آن ایرسوئیچ‌ها، شیرهای پنوماتیکی و جعبه‌های تقسیم مختلف نیز در داخل یونیت وجود دارند. در رایج‌ترین نوع یونیت‌ها، با فشردن پدال شیر پنوماتیک، آب به کنترل بلوک رسیده و در نتیجه برداشتن ابزار از روی تابلت باعث می‌شود ایرسوئیچ، هوای پشت دیافراگم کنترل بلوک را آزاد کند که خود منجر به فعال شدن ابزار و تجهیزات مربوطه می‌گردد. در بعضی از دستگاه‌های الکترونیکی از میکروسوئیچ، شیر برقی و سوئیچ فشاری (Pressure Switch) استفاده می‌شود.

در قسمت اول از آشنایی با اجزای یونیت دندانپزشکی، به بررسی اجزای مهمی از قبیل میز دستیار، ساکشن، کاسه کراشوار و کنترل بلوک پرداختیم. در مقالات بعدی می‌توانید اطلاعات خوبی از سایر اجزا مانند هندپیس، کمپرسور، جعبه جانبی و غیره دریافت کنید. اگر علاقه‌مند به آشنایی با این موارد هستید، حتما مقالات بعدی را دنبال کنید.