پاکیزگی و استرلیزه بودن جزء لاینفک هر مرکز درمانی، کلینیک بیمارستان‌ و دیگر اماکنی است که با سلامتی انسان‌ها سروکار دارند. از آنجایی که این اماکن همواره در معرض آلودگی به انواع ویروس‌ها، میکروب‌ها و دیگر عوامل بیماری‌زای واگیردار و غیرواگیردار است، لذا آشنایی و آموزش کادر اجرایی با انواع روش‌های ضدعفونی و استریلیزاسیون این مراکز از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
در این زمینه، اداره کل تجهیزات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور براساس استانداردهای بین‌المللی CDC، WHO و AAMI و نیز سیاست‌های ملی و بومی شده در این وزارتخانه دستورالعمل و راهنمای اجرایی و کاربردی استفاده از روش‌های ضدعفونی و استریلیزاسیون مراکز درمانی و بیمارستان‌ها را به شرح زیر اعلام کرده است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

مراحل ضدعفونی و استریلیزسیون در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها

استریل ابزار و وسایل در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها طی سه مرحله، پاکسازی، خشک کردن و ضدعفونی کردن، انجام می‌گیرد.

مرحله اول: پاکسازی

به منظور استفاده مجدد از ابزار در بیمارستان و مراکز درمانی قبل از ضدعفونی و استریلیزاسیون، باید پاکسازی شوند؛ در غیر این صورت استریلیزاسیون به درستی انجام نشده و ابزار غیرقابل استفاده هستند.

پاکسازی خود شامل سه مرحله زیر است:
۱-جمع‌آوری ابزار از بخش‌های مختلف و انتقال به ناحیه کثیف
۲-دسته‌بندی ابزار براساس نوع جنسشان
۳-پیش شستشو، خیساندن و شستشو

اصلی‌ترین قسمت در مرحله پاکسازی، شستشوی ابزار است. در این مرحله وسایل با آب و ماده شوینده از نوع دترجنت یا محصول آنزیمی مانند لیپاز، آمیلاز و یا پروتئاز شسته و به وسیله برس ساییده می‌شوند. برای از بین بردن اثرات ناشی از ترشحات،خون، سرم و دیگر مواد از روی ابزار، باید آن‌ها را بلافاصله پس از استفاده در ظرفی صافی دار و حاوی آب و ماده شوینده آنزیمی غوطه‌ور کرد.

مرحله دوم: خشک کردن و روغن‌کاری (روان کاری) وسایل

در مرحله دوم، خشک کردن سریع ابزار برای جلوگیری از کاهش اثربخشی محلول ضدعفونی کننده، از اهمیت زیادی برخوردار است. این عمل به وسیله یک تکه پارچه نرم بدون پرز یا هوای فشرده انجام ‌می‌پذیرد. از سوی دیگر، مفاصل ابزار در فرآیند شستشو و خشک کردن، سخت شده و کار کردن با آن‌ها را دشوار می‌کند. برای رفع این مشکل آن‌ها را با کمک روغن‌های سیلیکونی و معدنی رقیق شده در آب، روغن‌کاری می‌کنند.

فرآیند پاکسازی با استفاده از چک لیست پروتکل پاکسازی، بررسی می‌شود. بیشترین ارزیابی به صورت چشمی و با کمک ذره‌بین شیشه‌ای و نور زیاد انجام می‌پذیرد. همچنین بخش دیگری از بررسی معتبر بودن فرآیند پاکسازی با آب پرفشار است. دو تست دیگر هم به نام پروتئین چک و هموچک نیز وجود دارد که برای کنترل شیمیایی آلودگی‌های قابل مشاهده صورت می‌گیرد. در انتهای فرآیند پاکسازی، ابزار بررسی می‌شوند که مشکلی برای استفاده مجدد نداشته باشند.

مرحله سوم: ضدعفونی کردن

به طور کلی ضدعفونی کردن به معنای پروسه فیزیکی یا شیمیایی از بین بردن باکتری‌ها و دیگر میکروارگانیسم‌ها از روی اشیا است. هرچند ممکن است اسپور باکتری کاملا نابود نشود. به منظور ضدعفونی کردن ابزار و سطوح در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها، باید پس از اتمام مرحله پاکسازی و خشک کردن، با توجه به نوعشان، آن‌ها را ضدعفونی کرد.
جهت ضدعفونی کردن ابزارها، لازم است آن‌ها را درون ظرف محتوی محلول ضدعفونی کننده متوسط غوطه‌ور کرده و پس از طی زمان مشخص براساس توصیه کارخانه سازنده، آنها را شستشو کرد.

انواع روش‌های ضدعفونی بیمارستان و مراکز درمانی

عدم توجه و درک مناسب انواع مواد ضدعفونی کننده و استفاده نابجا از آن‌ها، از مهمترین مشکلات مصرف‌کنندگان این مواد است. بر این اساس طبق تعاریف بین‌المللی انواع ضدعفونی کننده‌ها را می‌توان از سه جهت زیر بررسی کرد:
میکروبی
تاثیرگذاری بر روی سطوح
مصرف در بیمارستان و مراکز درمانی

بر این اساس انواع ضدعفونی کننده‌ها در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی طبق دیدگاه سوم به پنج نوع زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
۱-ضدعفونی کننده‌های سطوح حساس برای بخش‌هایی مثل اتاق عمل، مراقبت‌های ویژه، بخش بیماران پیوندی، نقص سیستم ایمنی و …
۲-ضدعفونی کننده‌های سطوح نیمه حساس مثل راهروها، سرویس بهداشتی، رختشوی‌خانه، آشپزخانه و …
۳-ضدعفونی کننده‌های پوست
۴-ضدعفونی کننده‌های ابزار برای وسایل بحرانی، نیمه بحرانی و غیربحرانی
۵-استریل کننده‌های ابزار فقط برای وسایل بحرانی

انواع ابزار بیمارستانی

دسته‌بندی های عفونی در بیمارستان ها به طور معمول در سه دسته، دسته بندی می شود که توسط آقای ارل اسپالدینگ ایجاد شده است. این دسته‌ها شامل موارد زیر است:
ابزارهای بحرانی: این ابزارها ابزارهایی هستند که در تماس با حفره‌های بدنی مانند عمل‌های جراحی قرار می‌گیرند و باید همیشه استریل شوند.
ابزارهای نیمه بحرانی: ابزارهایی هستند که در تماس با پوست، مخاط، ناحیه تناسلی و مجاری آسیب دیده قرار می‌گیرند و باید تا حد ممکن استریل بوده و یا ضدعفونی سطح بالایی در مورد آن‌ها صورت بگیرد.
ابزارهای غیر بحرانی: وسایلی که در بیمارستان از سطح تماس پایین‌تری برخوردار هستند مانند تشک، ملحفه، مبل و کانتر پرستاری.